تشخیص ژنتیکی قبل از لانه گزینی (PGD)

تشخیص ژنتیکی قبل از لانه گزینی

زوجینی که در معرض خطر بالای انتقال یک بیماری ارثی به نسل بعدی خود قرار دارند، گزینه تشخیص پیش از تولد (PND) در پیش روی آنهاست تا ردیابی اختلال ژنتیکی در جنین امکان­پذیر شود. بنابراین، اگر با انجام این آزمایش جنین مبتلا تشخیص داده شود، تنها گزینه در دسترس زوجین یا داشتن فرزند مبتلا به یک بیماری ژنتیکی است یا ختم بارداری.

این تصمیمی سخت و سرنوشت­ساز است خصوصاً در مورد بارداری­های پیشرفته. بسیاری از زوجین ممکن است بارداری­های متعددی را خاتمه داده باشند تا یک فرزند سالم را بدنیا بیاورند و ممکن است دیگر حاملگی ­های مبتلای بیشتری را برنتابند. در بعضی از موارد ممکن است بخاطر پاره ­ای از  دلایل مذهبی، اخلاقی و قانونی امکان ختم بارداری وجود نداشته باشد.

روش تشخیص ژنتیکی قبل از لانه­ گزینی (PGD) به عنوان روش جایگزین تشخیص پیش از تولد (PND) معرفی شده است تا اختیار عمل زوجینی که در معرض خطر انتقال یک بیماری ژنتیکی به نسل بعد هستند را افزایش دهد و اطمینان خاطر و کاهش اضطراب در طول دوره بارداری را به ارمغان آورد.

روش PGD را می­توان بعنوان شکل زودهنگام تشخیص پیش از تولد (PND) در نظر گرفت. هدف مطلوب این روش، تشخیص یک بیماری ژنتیکی معین در رویان­هایی (جنین در مراحل اولیه تکوین) است که هنوز به رحم انتقال نیافته­اند و در نتیجه حاملگی اتفاق نیفتاده است. سرانجام رویان­هایی به رحم منتقل می­شوند که پس از آنالیز ژنتیک، سالم تشخیص داده شده­اند. بنابراین زوجین با انجام این آزمایش با احتمال قریب به یقین نیاز به ختم بارداری نخواهند داشت. از اینرو PGD مکمل روش های کمک باروری است و به لقاح خارج رحمی (IVF) نیازمند است تا رویان برای انجام آزمایش پدید آید.

پس از کاربرد PGD برای اولین بار (Handyside et al., 1990)، این روش به ابزاری مهم به سایر روش­های موجود برای جلوگیری از اختلالات ژنتیکی و علاوه بر آن به گزینه ­ای قابل توجه در پزشکی تولید مثل مبدل گشت. از آن زمان تعداد مراکزی که PGD انجام می­ دهند و متعاقباً شمار انواع اختلالات ژنتیکی که می­ توان تشخیص داد بطور مستمر رو به افزایش است. هم اکنون طیف اختلالات ژنتیکی قابل تشخیص با این روش، ناهنجاری­های کروموزومی تعدادی و ساختاری و اکثر اختلالات تک ژنی (SGD) را شامل می­شود.

امروزه از PGD در چندین حوزه دیگر نیز استفاده می­شود. علاوه بر موارد SGD (بیماری های ژنتیکی تک ژنی)، غربالگری آنوپلوئیدی­های کروموزومی در رویان­های حاصل از بیماران ناباروری که در معرض خطر سن بالای مادر و سقط مکرر قرار دارند، تعیین جنسیت برای توازن جنسیتی خانواده، و تطابق HLA فرزند جدید با فرزند بیمار کنونی برای اهدای پیوند سلول­های خون بند ناف سازگار، در زمره موارد استفاده از PGD قرار می­ گیرند.

آزمایشگاه ژنتیک پزشکی مندل مفتخر است که اعلام دارد با در اختیار داشتن مجرب­ترین کادر پرسنلی ممکن در این زمینه و همچنین پیشرفته­ ترین فن­آوری­ های حال حاضر با بکارگیری روش­های FISH، microarray و روش­های مبتنی بر تکنیک­های مولکولی طیف وسیعی از خدمات PGD را به مراجعین محترم عرضه می­ دارد.

سوالات متداول:

PGD چیست؟

تشخیص ژنتیکی پیش از لانه ­گزینی (PGD) آزمایشی است که قبل از بارداری انجام می­شود. از سال 1990 تا کنون، از PGD برای جلوگیری از بارداری­های مبتلا به نقایص ژنتیکی استفاده می­شود. بسته به وضعیت هر یک از زوجین، انواع مختلفی از PGD وجود دارد. این آزمایش ژنتیکی بر روی جنین­ های حاصل از لقاح آزمایشگاهی انجام می­­شود. جنین­ هایی که پس از آزمایش، سالم تشخیص داده می­شوند به رحم مادر منتقل می­شوند تا در دیواره آن لانه­ گزینی کنند و پس از رشد و نمو یک نوزاد سالم را به بار نشانند.

IVF چیست؟

IVF یا لقاح آزمایشگاهی فرایندی است که تخمک­ها از تخمدان­ها قبل از آزاد شدن گرفته می­شوند و لقاح آنها در آزمایشگاه صورت می­پذیرد. جنین­ های حاصل چند روز بعد به رحم برگردانده می­شوند. در یک سیکل IVF با تزریق چندین دارو برای تحریک تخمدان­ها بیش از یک تخمک در هر بار تولید می­ شود. پیداست که اینکار فرایندی نسبتاً پیچیده است که به ویزیت و کنترل متعدد پزشکان نیاز دارد. فردی که تصمیم به انجام PGD بگیرد، الزاماً باید فرایند IVF را طی کند.

چگونه PGD به ما کمک می کند؟

PGD بطور قابل ملاحظه شانس ابتلا نوزاد به اختلالات ژنتیکی یا ناهنجاری­های کروموزومی را کاهش می ­دهد. این امکان وجود دارد تا بسیاری از اختلالات تک ژنی علاوه بر آنیوپلوئیدی­ها (ناهنجاری های تعدادی کروموزومی) و بازآرایی­ های کروموزومی (ناهنجاری­های ساختاری نظیر جابجایی­ های کروموزومی) با کمک این روش تشخیص داده شوند.  PGD به آزمایشگاه این اجازه را می ­دهد تا قبل از لانه­ گزینی مشخص کند کدام جنین از لحاظ نقص ژنتیکی احتمالاً مبتلا و کدام سالم است. فقط جنین هایی که پیش بینی می­شود عاری از نقص ژنتیکی هستند به رحم منتقل می­شوند. این فرایند، استرس ناشی از انتظار برای روشن شدن نتیجه آزمایش تشخیص قبل از تولد (PND) و همچنین احتمال تصمیم سخت پایان دادن به بارداری مبتلا را پس از آشکار شدن نتیجه، بطور قابل ملاحظه کاهش می­دهد.

غربالگری قبل از لانه ­گزینی (PGS) چیست؟

یک انسان سالم 46 عدد کروموزوم دارد. خطا در مراحل تکوین تخمک، اسپرم یا خود جنین می­تواند به جنینی منجر شود که از لحاظ کروموزومی معیوب است. این تعداد ناصحیح کروموزوم­ها آنیوپلوئیدی نامیده می­ شود. از بین آنیوپلوئیدی­های شایع، سندرم داون (تریزومی 21)، سندرم پاتاو (تیزومی 13)، سندرم ادوارد (تریزومی 18) و سندرم ترنر (مونوزومی X) جزء مثال­های شایع می­ باشند. تقریباً 60 درصد سقط­های سه ماهه اول بارداری بدلیل آنیوپلوئیدی رخ می­دهند و خطر آنیوپلوئیدی با افزایش سن مادر افزایش می­یابد. هدف از انجام PGS افزایش شانس بارداری، کاهش خطر سقط و بهبود شانس کلی داشتن یک نوزاد سالم پس از IVF می باشد.

PGD اختلالات تک ژنی (PGD مولکولی) چیست؟

PGD را می توان برای زوج هایی بکار برد که یک بیماری ژنتیکی مشخص در خانواده آنها ردیابی شده است (همچون بتاتالاسمی). این مرکز در طراحی و اجرای آزمایش برای بسیاری از اختلالات تک ژنی حتی سندرم­های ژنتیکی نادر تجربه گسترده­ای دارد. تقریباً PGD برای تمام اختلالات تک ژنی که موتاسیون عامل شناسایی شده باشد، ارائه می­شود. آزمایش PGD اختلالات تک ژنی را می­توان با PGS بطور همزمان اجرا کرد تا شانس حصول نوزاد سالم را به حداکثر رساند. مدت زمان انجام آزمایش در مورد مرحله اول آزمایش های مربوط به PGD بیماری های تک ژنی حدود دو الی چهار ماه به طول می انجامد و تا اتمام این مرحله نمی توان بررسی جنین ها را انجام داد.

PGD ناهنجاری­های ساختاری کروموزوم­ها چیست؟

به اشخاصی که آزمایش کاریوتایپ آنها حاکی از ناهنجاری ساختاری کروموزومی است (جابجایی­ها، واژگونی، یا سایر بازآرایی­های کروموزومی) می­ توان PGD را ارائه داد تا جنین­ ها را از لحاظ آن بازآرایی ساختاری مورد آزمایش قرار داد. اینکار شانس تولد نوزاد مبتلا به ناهنجاری­های مادرزادی مربوطه و همچنین سقط را که هر دو با محتوای غیر متوازن کروموزومی مرتبطند، بطور چشمگیر کاهش می­دهد.

PGD تعیین جنسیت چیست؟

با تشخیص محتوای ژنتیکی جنین­ها قبل از لانه ­گزینی، می توان به جنسیت هر یک از آنها پی برد. با استفاده از PGD با انتخاب جنین­هایی با جنسیت مورد نظر خانواده، می­توان برای حفظ توازن فرزندان خانواده از لحاظ جنسیت، به آن کمک کرد تا فزرند با جنسیت دلخواه (مذکر یا مؤنث) را بدست آورد.

PGD چگونه انجام می شود؟

وقتی یک جنین به مرحله 6 تا 10 سلولی رسید (تقریباً 3 روز بعد از گرفتن تخمک) با جدا نمودن یک سلول (بیوپسی) آزمایش مستقیم جنین امکانپذیر می­ شود. جدا نمودن این سلول (بلاستومر) معمولاً برای جنین حیاتی نیست چون همه سلول­ها با یکدیگر معادل هستند و هنوز تمایز سلولی رخ نداده است. سلولی که جدا شده است سپس آنالیز می ­شود تا وضعیت ژنتیکی جنین بطور مستقیم مشخص شود.

تصویر - مراحل PGD

علل مراجعه (اندیکاسیون­های) PGD :

- سقط مکرر

- سیکل­های IVF ناموفق (بیش از 2 بار)

- ناباروری با علت نامشخص

- سن بالای مادر

- ناباروری مرد (اختلال در اسپرماتوگرام)

- سابقه فرزند یا بارداری مبتلا به ناهنجاری کروموزومی

- سابقه خانوادگی ناهنجاری کروموزومی ساختاری

- سابقه خانوادگی بیماری وابسته به X

- سابقه بیماری که اندیکاسیون سقط قانونی ندارد.